Zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej w trakcie trwania stosunku pracy

Oto kilka ważnych kwestii, o których każdy pracodawca powinien pamiętać decydując się na zabezpieczenie swoich interesów w postaci zawarcia z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji.

Czym jest konkurencja?

Słowo konkurencja pochodzi od łacińskiego „concurrentia” oznaczającego współzawodnictwo. Definiuje ono rywalizacje  m.in. w celu osiągnięcia celu w walce o rynki zbytu czy pozyskanie klientów z jednoczesnym działaniem zmierzającym do uzyskania przewagi. Bardzo często definiowania jest jako mechanizm, za pomocą którego uczestnicy procesu gospodarowania na poszczególnych rynkach dążą do jak największych korzyści.

Sąd Najwyższy stwierdza, że ustalenie stanu konkurencyjności wymaga porównania rodzajów przedmiotowej działalności statutowej, terytorialnego obszaru oraz kręgu odbiorców świadczonych usług, a także zweryfikowania wykorzystania w nowym zatrudnieniu nabytej wiedzy, doświadczenia zawodowego i umiejętności (know-how) menedżera określonej branży, nawet jeśli firmy te realizowały wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne.

W jaki sposób pracodawca może zabezpieczyć swoje interesy?

Zawarcie umowy o pracę z pracownikiem może być uzależnione od jednoczesnego zawarcia umowy o zakazie konkurencji. Odmowa przez pracownika przyjęcia propozycji zawarcia takiej umowy, złożonej przez pracodawcę w czasie trwania stosunku pracy, może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę, chyba że jest niezgodna  z Kodeksem (wyrok SN z 3.11..1997 r. I PKN 333/97).

Forma i treść umowy o zakazie konkurencji

Umowa o zakazie konkurencji wymaga mniej lub bardziej szczegółowego określenia działalności konkurencyjnej, której zatrudniony powinien się wystrzegać. Na pracowniku spoczywa obowiązek upewnienia się czy nowe zatrudnienie nie będzie naruszało umowy o zakazie konkurencji. Z tego powodu jej zakres powinien być doprecyzowany w sposób umożliwiający pracownikowi skuteczną ocenę, a także określenie czy wykonywana praca stanowi naruszenie wiążącego go zakazu.

Zgodnie z art. 1011 § 1 k.p. „pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani tez świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność” w zakresie określonym w odrębnej umowie. Pojęcie „odrębna umowa” nie oznacza jednak oddzielnego dokumentu, ale stanowi podkreślenie, że umowa o zakazie konkurencji stanowi tzw. klauzulę autonomiczną, uzupełniającą uprawnienia i obowiązki stron stosunku pracy. Umowa (klauzula) o zakazie konkurencji może więc znajdować się w tym samym dokumencie, co umowa o pracę z zastrzeżeniem traktowania jej jako odrębnej czynności prawnej (odrębność umowy o zakazie konkurencji od umowy o pracę pozwala na stosowanie sankcji nieważności tej umowy w wypadku zawarcia jej niezgodnie z  prawem, w szczególności w razie wadliwości reprezentacji, żadna ze stron nie może jednostronnie zmienić treści stosunku zakazu konkurencji).

Umowa o zakazie konkurencji nie może być zawarta w sposób dorozumiany. Dla umowy o zakazie konkurencji została zastrzeżona forma pisemna pod rygorem nieważności. Z tego  powodu jakiekolwiek ustalenia między pracodawcą i pracownikiem, zmierzające do ustanowienia zakazu, ale nie potwierdzone w formie pisemnej, nie przyniosą zamierzonych skutków prawnych.

Umowa o zakazie konkurencji a zakaz wykonywania innej pracy

Pomimo, że piśmiennictwo dopuszcza zawarcie umowy zakazującej pracownikowi wykonywanie jakiegokolwiek dodatkowego zatrudnienia w trakcie trwania stosunku pracy, nie znajduje to odzwierciedlenia w orzecznictwie. Zgodnie z przyjętą wykładnią szeroko rozumiana zasada swobody umów doznaje ograniczenia wynikającego z art.18 § 1 k.p. W przedmiotowym aspekcie zakaz dodatkowej działalności wykraczający poza działalność konkurencyjną jest sprzeczny z prawem i przez to nieważny (wyrok SN z 2 kwietnia 2008 r. II PK 268/2007).

Ustanie zakazu konkurencji

Wraz z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy ustaje zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej przez pracownika. Strony umowy o zakazie konkurencji mogą również ustalić warunki wcześniejszego jej rozwiązania, zgodnie z obowiązującą zasadą swobody umów, a także postanowić o zawarciu kolejnej umowy o zakazie konkurencji obowiązującej po ustaniu stosunku pracy.