Prawne i praktyczne konsekwencje potencjalnego wyjścia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej bez umowy regulującej warunki wystąpienia i bez okresu przejściowego.
Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i z Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Agreement on the withdrawal of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland from the European Atomic Energy Community, w wersji potwierdzonej na specjalnym spotkaniu Rady Europejskiej 25 listopada 2018 r.) to blisko sześciusetstronicowy dokument, będący efektem długich i skomplikowanych negocjacji między Komisją Europejską a Zjednoczonym Królestwem (UK).
Ich celem było między innymi zminimalizowanie zakłóceń wynikających z wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej (UE). Umowa o wystąpieniu przewiduje okres przejściowy trwający do 31 grudnia 2020 r., w którym większość prawa unijnego miałaby dalej zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa. Na obecnym etapie wydaje się jednak mało prawdopodobne, aby umowa ta weszła w życie przed datą przewidywanego wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE.
Kiedy Zjednoczone Królestwo wyjdzie z UE?
Zjednoczone Królestwo przestanie być członkiem Unii Europejskiej 29 marca 2019 r., o ile nie wydarzy się jedno z następujących:
1) zostanie zawarta umowa określająca warunki wystąpienia, przewidująca inny termin wyjścia,
2) Zjednoczone Królestwo jednostronnie odwoła notyfikację o zamiarze wystąpienia z Unii Europejskiej,
3) pozostałe kraje unijne i UK porozumieją się co do przesunięcia terminu wystąpienia.
Wariantów rozwoju wypadków aktualnie jest wiele. Najistotniejsze jednak z praktycznego punktu widzenia jest rozróżnienie na dwa scenariusze: wyjścia bez umowy (tzw. no-deal) oraz wariant sfinalizowania Umowy o wystąpieniu zasadniczo w obecnym jej kształcie.
W tym artykule skupimy się na skutkach wyjścia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej bez Umowy o wystąpieniu i bez okresu przejściowego.
No-deal, czyli jeśli Zjednoczone Królestwo wychodzi bez umowy…
W przypadku braku zawarcia do 29 marca 2019 r. umowy regulującej wystąpienie z Unii Europejskiej, oraz przy braku przedłużenia dwuletniego okresu negocjacyjnego lub wycofania notyfikacji zamiaru wystąpienia z UE, UK wystąpi z Unii Europejskiej bez umowy porządkującej rozstanie oraz bez żadnego okresu przejściowego. Z wybiciem godziny 12:00 w nocy w Warszawie (11:00 w Londynie, ze względu na różnicę czasu) prawo unijne, co do zasady, przestanie mieć zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa.
Brytyjska Ustawa o Wyjściu z Unii Europejskiej
Zerwanie więzi z prawem unijnym nie będzie jednak definitywne. Brytyjska Ustawa o Wyjściu z Unii Europejskiej (European Union (Withdrawal) Act 2018 – określana jako EUWA) przewiduje utrzymanie w mocy w prawie angielskim większości przepisów prawa unijnego obowiązującego w dniu wyjścia. Będzie to tzw. utrzymane w mocy prawo unijne (retained EU law), zachowane w stanie takim, w jakim się znajduje na dzień wyjścia.
Po wystąpieniu z Unii to „zatrzymane w ruchu” prawo unijne nie będzie ulegało ewolucji i zmianom, które w sposób naturalny i nieunikniony dokonywać się będą w krajach członkowskich. Mające bezpośrednie zastosowanie w Zjednoczonym Królestwie prawo unijne oraz przepisy implementujące unijne dyrektywy (poza niektórymi wyjątkami) z chwilą wystąpienia staną się po prostu prawem wewnętrznym UK. Zachowane prawo unijne będzie obowiązywało, dopóki nie zostanie zmienione przez parlament.
EUWA zachowuje również w mocy generalne zasady prawa unijnego, mające istotne znaczenie dla interpretacji zachowanego prawa unijnego. EUWA jest więc instrumentem prawnym przygotowującym kompleksowe ramy prawne na okres po wystąpieniu z UE, którego celem jest m.in. zabezpieczenie stabilności prawnej w kraju po „rozwodzie”.
W dalszej perspektywie Zjednoczone Królestwo będzie za każdym razem musiało podejmować decyzję, czy w swoim prawie odzwierciedlać zmiany dokonywane w prawie UE. Nie będzie już jednak zobowiązane do tego, aby implementować prawo UE w wewnętrznym porządku prawnym.
Prawny krajobraz po rozwodzie
W marcu 2017 roku Komitet Konstytucyjny House of Lords ocenił, że obowiązywało wówczas 20 tysięcy aktów prawa unijnego, z czego 5 tysięcy miało bezpośrednie zastosowanie z UK, a 900 stanowiło dyrektywy implementowane do prawa angielskiego. Co więcej, 800 do 1000 aktów prawnych opartych o delegacje ustawowe (statutory acts) będzie potrzebnych w UK dla osiągnięcia celów założonych przez EUWA, jak wskazał rząd brytyjski w „Białej Księdze: Ustawodawstwo dla Wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej”. Mimo najlepszych chęci ustawodawców, krajobraz prawny powstały w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa z EU będzie nadzwyczaj skomplikowany. Należy spodziewać się dalszych urozmaiceń związanych z faktycznym stosowaniem po dniu wystąpienia przepisów prawa angielskiego związanych z prawem unijnym.
Wymóg wzajemności
Należy zwrócić uwagę, że mechanizm zachowania prawa unijnego zastosowany w EUWA jest jednostronny i może zadziałać tylko w tych obszarach, gdzie nie jest wymagana zgoda innego kraju członkowskiego lub UE. Pełnej kontynuacji prawnej i stabilności w relacjach międzynarodowych nie da się zapewnić jednostronnie. O ile w pewnych dziedzinach jest to możliwe, to w wielu przypadkach zależy to od uzgodnień z UE, poszczególnymi państwami unijnymi oraz innymi państwami.
Największe zmiany nastąpią zatem w tych obszarach, w których wymagana jest wzajemność ze strony UE lub państwo członkowskich. Dotyczy to przykładowo przepisów o jurysdykcji i wykonalności orzeczeń sądowych w innym kraju członkowskim niż ten, w którym orzeczenie zapadło. Istotne zmiany mogą również nastąpić w odniesieniu do zasad przekazywania danych osobowych z krajów unijnych do UK. Przestaną obowiązywać także regulacje dotyczące wzajemnego uznawania kwalifikacji.
Koniec swobód
Z chwilą wyjścia Zjednoczonego Królestwa z UE przestaną obowiązywać cztery swobody jednolitego rynku działające dotychczas w relacjach brytyjskich z krajami unijnymi. Mianowice chodzi o swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób.
Wymiana handlowa i świadczenie usług przekraczających granice Zjednoczonego Królestwa będą się odbywały na takich zasadach, jak w odniesieniu do krajów spoza Europejskiego Obrotu Gospodarczego. Unia Europejska powinna zastosować w stosunku do towarów z UK cła i kontrole. Importerzy i eksporterzy będą musieli zatem poddać się procedurom celnym mającym obecnie zastosowanie do towarów pochodzących spoza obszaru UE. Ramy dla obrotu gospodarczego z UK wyznaczać mogą reguły World Trade Organization (WTO). Reguły te są stosowane, jeśli krajów uczestniczących w międzynarodowym obrocie gospodarczym nie wiążą bardziej korzystne międzynarodowe umowy handlowe.
Brexit due diligence
Wpływ wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z Unii Europejskiej na działalność przedsiębiorców jest różny, w zależności od charakteru związków z brytyjskimi kontrahentami. Dla każdego podmiotu, którego model biznesowy wiąże się ze Zjednoczonym Królestwem, planowanie działań na wypadek braku Umowy o wystąpieniu nie jest zadaniem prostym, jednak niezbędnym. W pierwszej kolejności konieczne jest zidentyfikowanie tych obszarów, na które Brexit ma wpływ. Takie „Brexit due diligence”, a w szczególności zweryfikowanie umów oraz ocena sytuacji kontrahentów, pozwoli na zidentyfikowanie ryzyk (lub korzyści) związanych z nową sytuacją. Stworzy to podstawy do porównania obecnego stanu prawnego do potencjalnej sytuacji po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa bez umowy i ocenę, czy i jakie działania są potrzebne.
Co po Brexicie
Formalne negocjacje dotyczące przyszłych relacji między UE a UK, w oparciu o artykuł 218 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), rozpoczną się dopiero po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE. Procedura z artykułu 218 nie może być stosowana do negocjacji między UE a krajem członkowskim. Zjednoczone Królestwo najpierw musi więc formalnie wystąpić z UE (przestać być członkiem Unii Europejskiej), by mogły rozpocząć się oficjalne negocjacje dotyczące przyszłych relacji.